ابن شهر آشوب متذکر این موضوع می شود و می فرماید : زمانی که این آیه نازل شد نبی مکرم اسلام صلی الله علیه وآله دست علی علیه السلام را گرفتند و فرمودند : فلما نزلت هذه الآیة أخذ النبی ص بید علی فقال من کنت مولاه فعلی مولاه(المناقب- جلد1- صفحه21) در مصادر تحقیقی ما همچون اصول کافی نیز چنین آمده است : فَلَمَّا رَجَعَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْ حَجَّةِ الْوَدَاعِ نَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ ع فَقَالَ یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ فَنَادَى النَّاسَ فَاجْتَمَعُوا وَ أَمَرَ بِسَمُرَاتٍ فَقُمَّ شَوْکُهُنَّ ثُمَّ قَالَ ص یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ وَلِیُّکُمْ وَ أَوْلَى بِکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ فَقَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَقَالَ مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ (الکافی- جلد1- صفحه 295) حسان ابن ثابت ، صحابی بزرگ وار رسول اکرم صلی الله علیه و آله پس از تبلیغ ولایت امام علی علیه السلام و امر بیعت با او توسط حضرت رسول صلی الله علیه و آله ،شعری را سروده است که دال، بر تاییید همین موضوع می باشد ، او می گوید : قول حسان بن ثابت على ما جاء به الأثر أن رسول الله ص لما نصب علیا ع یوم الغدیر للناس علما و قال فیه ما قال استأذنه حسان بن ثابت فی أن یقول شعرا فی ذلک المقام فأذن له فأنشأ یقول : ینادیهم یوم الغدیر نبیهم بخم و أسمع بالنبی منادیا یقول فمن مولاکم و ولیکم فقالوا و لم یبدوا هناک التعادیا إلهک مولانا و أنت ولینا و لن تجدن منا لک الیوم عاصیا فقال له قم یا علی فإننی رضیتک من بعدی إماما و هادیا فمن کنت مولاه فهذا ولیه فکونوا له انصار صدق موالیا هنالک دعااللهموال ولیه وکن للذی عادا علیا معادیا فلما فرغ من هذا القول قال له النبی ص لا تزال یا حسان مؤیدا بروح القدس ما نصرتنا بلسانک . (روضه الواعظین(محمد ابن حسن فتال نیشابوری (وفات 508 هق))- جلد1- صفحه103_ الفصول المختار (شیخ مفید(588-489))-صفحه290). پس از ابلاغ امر ولایت علی علیه السلام توسط رسول اکرم صلی الله علیه و آله به عنوان ولی امت اسلامی بعد خود، بسیاری از صحابی خاص حضرت رسول صلی الله علیه و آله جلو آمده و به علی علیه السلام تبریک گفته و بر ولایت و زعامت ایشان بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله اقرار نمودند، از آن جمله عمر ابن خطاب رضی الله عنه می باشد که گفت : بخ بخ یا علی ،اصبحت مولای ومولی کل امتی . و أظهر عمر بذلک سرورا کاملا و قال فیما قال بخ بخ لک یا علی أصبحت مولای و مولى کل مؤمن و مؤمنة و استأذن حسان رحمه الله فی الإنشاد فأذن له فأنشد ینادیهم یوم الغدیر نبیهم بخم و أسمع بالرسول منادیا... (کشف الغمه (علی ابن عیسی اربلی (متوفی 693 هق))- جلد1- صفحه237). قال أبو هریرة من صام یوم ثمانیة عشر من ذی الحجة کتب الله له صیام ستین شهرا و هو یوم غدیر خم لما أخذ رسول الله ص بید علی بن أبی طالب ع و قال أ لست أولى بالمؤمنین قالوا نعم یا رسول الله قال من کنت مولاه فعلی مولاه فقال له عمر بخ بخ یا علی بن أبی طالب أصبحت مولای و مولى کل مسلم فأنزل الله تعالى الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی (روضه الواعظین (محمد ابن فتال نیشابوری(متوفی508 هق)-جلد2- صفحه350) الفصل الثالث و العشرون فی قوله تعالی لموضع ما جعل النبی ص بقوله من کنت مولاه فعلی مولاه و شهادة عمر عند ذلک بقوله بخ بخ لک یا ابن أبی طالب و قال یا علی أصبحت مولای و مولى کل مؤمن و مؤمنة و فی الصحاح مولى کل مؤمن و مؤمنة(العمده(ابن بطریق ،یحیی بن حسن حلی (600-533))-صفحه197). پس از بیان این مختصر در مورد واقعه غدیر و ابلاغ ولایت و وصایت علی ابن ابی طالب علیه السلام ،به این نتیجه می رسیم که موضوع ولایت از اهم موضوعات معارفی و عقیدتی محسوب می شود و اگر این موضوع توسط حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله ابلاغ نمی گشت ، بعد رسالتی ایشان ابتر می ماند و تمام زحمات ایشان فنا می گشت . البته شرح این ماجرا و تبیین جای گاه ولایت در دین مجالی دیگر می طلبد و این مقاله فقط در صدد تبیین اصل ولایت ،به عنوان عنصر بنیادی دین می باشد. ادله اثبات عنصر ولایت و بنیادی بودن آن ، منحصر به اخبار واقعه غدیر نمی باشد، بلکه دلایل عقلی و نقلی دیگری در باب اثبات این موضوع مود استدلال قرار گرفته ،که جا دارد در این مجال به بیان یکی از دلایل نقلی در باب اثبات این موضوع بپردازیم : روایات مستفیض و متواتری وجود دارد که مبنای اسلام را پنج چیز معرفی می کند . ثقه الاسلام کلینی رضی الله عنه با سند صحیح ازفضیل ابن یسار و او ازامام باقر علیه السلام نقل میکند که آن حضرت فرمودند : أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَةِ وَ لَمْ یُنَادَ بِشَیْ‏ءٍ کَمَا نُودِیَ بِالْوَلَایَةِ فَأَخَذَ النَّاسُ بِأَرْبَعٍ وَ تَرَکُوا هَذِهِ یَعْنِی الْوَلَایَةَ(الکافی- جلد2- صفحه18). و با سندی دیگر از ابی حمزه از امام باقر علیه السلام روایت می کند که آن حضرت فرمودند: حَدَّثَنِی الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ الزِّیَادِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبَانُ بْنُ عُثْمَانَ عَنْ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَةِ وَ لَمْ یُنَادَ بِشَیْ‏ءٍ کَمَا نُودِیَ بِالْوَلَایَةِ(الکافی- جلد2- صفحه18). و نیز با سندی دیگر از عبد الحمیدابن ابی العلاء ،از امام جعفر ابن محمدالصادق علیه السلام روایت می کند که ایشان فرمودند : مضمون این حدیث به تواتر از محدثین و روات بزرگ وار دیگری نیز نقل شده است ، از آن جمله امام المحدثین شیخ مفید رضی الله عنه از ابی حمزه ثمالی ،از امام باقر علیه السلام روایت می کند که آن حضرت فرمودند : قال أخبرنی أبو القاسم جعفر بن محمد بن قولویه رحمه الله قال حدثنی أبی عن سعد بن عبد الله عن أحمد بن محمد بن عیسى عن الحسن بن محبوب عن أبی حمزة الثمالی عن أبی جعفر محمد بن علی الباقر ع قال بنی الإسلام على خمسة دعائم إقام الصلاة و إیتاء الزکاة و صوم شهر رمضان و حج البیت الحرام و الولایة لنا أهل البیت (الامالی للمفید- صفحه353). از مجموع روایات مذکور می توان این برداشت را نمود که عنصر ولایت ، از عناصر پنج گانه دین به حساب می آید . حدیث صحیح زراره نیز موید این موضوع و برداشت می باشد . زراره از امام باقر علیه السلام روایت می کند که آن حضرت فرمودند : عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ جَمِیعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسَةِ أَشْیَاءَ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَایَةِ قَالَ زُرَارَةُ فَقُلْتُ وَ أَیُّ شَیْ‏ءٍ مِنْ ذَلِکَ أَفْضَلُ فَقَالَ الْوَلَایَةُ أَفْضَلُ لِأَنَّهَا مِفْتَاحُهُنَّ وَ الْوَالِی هُوَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِنَّ قُلْتُ ثُمَّ الَّذِی یَلِی ذَلِکَ فِی الْفَضْلِ فَقَالَ الصَّلَاةُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ الصَّلَاةُ عَمُودُ دِینِکُمْ قَالَ قُلْتُ ثُمَّ الَّذِی یَلِیهَا فِی الْفَضْلِ قَالَ الزَّکَاةُ لِأَنَّهُ قَرَنَهَا بِهَا وَ بَدَأَ بِالصَّلَاةِ قَبْلَهَا وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الزَّکَاةُ تُذْهِبُ الذُّنُوبَ قُلْتُ وَ الَّذِی یَلِیهَا فِی الْفَضْلِ قَالَ الْحَجُّ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَحَجَّةٌ مَقْبُولَةٌ خَیْرٌ مِنْ عِشْرِینَ صَلَاةً نَافِلَةً وَ مَنْ طَافَ بِهَذَا الْبَیْتِ طَوَافاً أَحْصَى فِیهِ أُسْبُوعَهُ وَ أَحْسَنَ رَکْعَتَیْهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ قَالَ فِی یَوْمِ عَرَفَةَ وَ یَوْمِ الْمُزْدَلِفَةِ مَا قَالَ قُلْتُ فَمَا ذَا یَتْبَعُهُ قَالَ الصَّوْمُ قُلْتُ وَ مَا بَالُ الصَّوْمِ صَارَ آخِرَ ذَلِکَ أَجْمَعَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النَّارِ قَالَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَفْضَلَ الْأَشْیَاءِ مَا إِذَا فَاتَکَ لَمْ تَکُنْ مِنْهُ تَوْبَةٌ دُونَ أَنْ تَرْجِعَ إِلَیْهِ فَتُؤَدِّیَهُ بِعَیْنِهِ إِنَّ الصَّلَاةَ وَ الزَّکَاةَ وَ الْحَجَّ وَ الْوَلَایَةَ لَیْسَ یَقَعُ شَیْ‏ءٌ مَکَانَهَا دُونَ أَدَائِهَا وَ إِنَّ الصَّوْمَ إِذَا فَاتَکَ أَوْ قَصَّرْتَ أَوْ سَافَرْتَ فِیهِ أَدَّیْتَ مَکَانَهُ أَیَّاماً غَیْرَهَا وَ جَزَیْتَ ذَلِکَ الذَّنْبَ بِصَدَقَةٍ وَ لَا قَضَاءَ عَلَیْکَ وَ لَیْسَ مِنْ تِلْکَ الْأَرْبَعَةِ شَیْ‏ءٌ یُجْزِیکَ مَکَانَهُ غَیْرُهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ ذِرْوَةُ الْأَمْرِ وَ سَنَامُهُ وَ مِفْتَاحُهُ وَ بَابُ الْأَشْیَاءِ وَ رِضَا الرَّحْمَنِ الطَّاعَةُ لِلْإِمَامِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ تَوَلَّى فَما أَرْسَلْناکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظاً أَمَا لَوْ أَنَّ رَجُلًا قَامَ لَیْلَهُ وَ صَامَ نَهَارَهُ وَ تَصَدَّقَ بِجَمِیعِ مَالِهِ وَ حَجَّ جَمِیعَ دَهْرِهِ وَ لَمْ یَعْرِفْ وَلَایَةَ وَلِیِّ اللَّهِ فَیُوَالِیَهُ وَ یَکُونَ جَمِیعُ أَعْمَالِهِ بِدَلَالَتِهِ إِلَیْهِ مَا کَانَ لَهُ عَلَى اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ حَقٌّ فِی ثَوَابِهِ وَ لَا کَانَ مِنْ أَهْلِ الْإِیمَانِ ثُمَّ قَالَ أُولَئِکَ الْمُحْسِنُ مِنْهُمْ یُدْخِلُهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ (الکافی- جلد2- صفحه18) همچنین از این حدیث می توان به فضیلت این عنصر (عنصر ولایت) نسبت به عناصر دیگر پی برد . والسلام علی من اتبع الهدی . محمد حسین عبدی محرم الحرام 1426 . فروردین 1383