ولایت‌مداری راه ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه است
ولایت‌مداری و اطاعت از ولایت فقیه راه ترویج فرهنگ ایثار و شهادت بین آحاد افراد جامعه است و همه مسئولان باید در این راستا تلاش کنند.
اطاعت کامل، عبادت با صلابت، جان‌نثاری و شهادت‌طلبی، شجاعت و دلیری، صبر و بردباری، اتحاد و همدلی و زهد و پارسایی از جمله ویژگی‌های یاران امام زمان (عج) است که در زندگی شهدای ما قابل مشاهده است.
شهدا برای الگودهی برای همه ما و جامعه بسیار تأثیرگذار هستند و برگزاری یادواره‌های شهدا خیر و برکات زیادی را در جامعه به دنبال خواهد داشت.
ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه سبب ایجاد روحیه استقامت و پایداری در جامعه شده و وحدت، الفت و هم‌افزایی گروه‌های مختلف جامعه را به دنبال خواهد داشت.
تعریف فرهنگ
فرهنگ مثل سایر مفاهیم علوم انسانی، میان صاحبه‌نظران و نظریهپردازان به یکی از مقولات مغلق و مبهم می‌ماند و در دایره لفظ پردازی‌های بی‌سرانجام، حیران و سرگردان است و هنوز اجماع روشنی بر سر تعریف آن حاصل نگردیده است(آقاپور، 1384، ص29).
بر اساس اندیشه‌های رهبر انقلاب، فرهنگ به معنای خاص‌برای یک ملت، عبارت است از ذهنیات، اندیشه‌ها، ایمان‌ها، باورها، سنت‌ها، آداب، ذخیره‌های فکری و ذهنی[1]. بخش عمده‌ی فرهنگ، همان عقاید و اخلاقیات یک فرد یا یک جامعه است. رفتارهای جامعه هم که جزو فرهنگ عمومی و فرهنگ یک ملت است، برخاسته از همان عقاید است، در واقع عقاید یا اخلاقیات، رفتارهای انسان را شکل می‌دهند و به وجود می‌آورند.
بر اساس آرا‌ی علامه جعفری، فرهنگ عبارت است از کیفیت یا شیوه بایسته، برای آن دسته از فعالیت‌های حیات مادی و معنوی انسان‌ها که مستند به طرز تعقل سلیم و احساسات تصعید شده آنان در حیات معقول تکاملی باشد. علامه جعفری فرهنگ را در قالب چهار نوع زیر طبقه‌بندی می نماید:
1- فرهنگ رسوبی: که عبارت از رنگ‌آمیزی و توجیه شئون زندگی با تعدادی قوانین و سنن ثابته نژادی و روانی خاص‌و محیط جغرافیایی و رگه‌های ثابت تاریخی است که در برابر هر گونه تحول، مقاومت می‌ورزد.
2- فرهنگ مایع و بی‌رنگ: که عبارت از آن رنگ‌آمیزی‌ها و توجیهاتی است که به‌هیچ ریشه‌ی اساسی روانی و اصولی ثابت تکیه نمی‌کنند و همواره در معرض تحولات قرار می‌گیرند.
3- فرهنگ خود محوری یا خود هدفی پیرو: فرهنگ پیرو به آن قسمت از نوع کیفیت و شیوه زندگی مادی و غیر مادی می‌گویند که هیچ اصل و قانون اثبات شده قبلی را مورد تبعیت قرار نمی‌دهد، بلکه صحت و مقبولیت خود را از تمایل و خواسته‌های مردم می‌گیرد.
4- فرهنگ پویا و هدفدار و پیش‌رو: این نوع فرهنگ در محاصره آن نمودها و فعالیت‌هایی که تحت تاثیر عوامل سیال زندگی و شرایط زودگذر محیط و اجتماع قرار می‌گیرند، نمی افتد؛ زیرا عامل محرک این فرهنگ، واقعیت مستمر طبیعت و ابعاد اصیل انسانی است(پور عزت، 1385، ص35-32).
اهمیت فرهنگ
فرهنگ برای جامعه، هم‌چون حافظه برای انسان است. به‌عبارت دیگر، فرهنگ شامل سنت‌هایی است که نشان می‌دهد پیش از این چگونه عمل می‌شده است. فرهنگ هم‌چنین شامل شیوه‌ی نگرش مردم به خود و محیط اطرافشان، پیش‌فرض‌های بیان نشده آن‌ها درباره‌ی راه و رسم دنیا، و هم‌چنین روشی است که مردم باید عمل کنند(تریاندیس، 1378، ص26).
اهمیت فرهنگ را به‌طور کلی می‌توان در دو جنبه خلاصه کرد، نخست جای‌گاهی که فرهنگ در هویت و موجودیت جامعه دارد و دیگری نقشی که فرهنگ در پیشرفت جوامع ایفا می‌کند. بی‌شک بالاترین و والاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد، فرهنگ آن جامعه است. اساساً فرهنگ هر جامعه هویت و موجودیت آن جامعه را تشکیل می‌دهد. از دیدگاه حضرت امام(ره) شرط لازم برای دست‌یابی به استقلال و پیشرفت کشور در جهات مختلف، کسب استقلال فرهنگی است. در واقع می‌توان گفت کسب هویت ملی، استقلال اقتصادی و استقلال در سایر شئون از جمله اهداف توسعه‌ی اسلامی است(قربانی، 1383، ص22-19).
فرهنگ ایثار و شهادت
تعریف شهادت
واژه‌ی شهید به معنای شاهد، گواه و کشته شده در راه خدا آمده است. شهید از ریشه شهد در لغت عرب با مشتقات متعدد در اصل به معنی حاضر بودن در یک محل(نقطه مقابل غایب بودن) است. هم‌چنین به معنی کسی که چیزی را با چشم خود دیده و کسی که آنچه را دیده بیان می‌کند آمده است. در قرآن کریم 45 مرتبه به معنای حضور در یک محل، گواهی و علم به چیزی، اقرار و اعتراف، مشاهده و دیدار، به‌دست آمدن و حاصل شدن چیزی و آماده به خدمت بودن آمده است. (میمنه، 1385، ص8)
اگر فرد مرگی را انتخاب کند که دارای دو مشخصه باشد دراسلام از او به‌عنوان شهید یاد می‌کنند: یک در راه خدا کشته شود، دو مرگی آگاهانه باشد. در غیر این‌صورت اگر فردی کشته شود، در دیدگاه اسلام شهید محسوب نمی‌شود. پس کشته شدن آگاهانه و در راه خدا شهادت محسوب می‌شود. «ان اکرم الموت القتل»[2] (و همانا گرامی‌ترین مرگ‌ها کشته شدن در راه خداست.) علامه جعفری با تاکید بر اینکه مقصود حضرت امیرالمومنین علیه السلام از قتل در این عبارت شهادت در راه خداست می‌نویسد: مقصود امیر المومنین علیه السلام از قتل در این جملات، کشته شدن در راه خداست که شهادت نامیده می‌شود، نه محض کشته شدن، زیرا کشته شدن بدون هدف اعلاء که عبارتست از دست از جان شستن در راه خدا(جهاد) هیچ ترجیحی بر مردن در رخت‌خواب ندارد. (مهینی، 1383، ص45)
تعریف فرهنگ شهادت
تعاریف متعددی از فرهنگ شهادت آورده شده است که در اینجا تعریف مطرح شده از سوی کمیته‌ی فرهنگ شهادت بنیاد انقلاب اسلامی آورده می‌شود. فرهنگ شهادت عبارتست از «مجموعه آگاهی‌‌ها، باورها، آداب واعتقادات و اعمالی که موجب وصل انسان به عالی‌ترین و والاترین درجه‌ی کمال، یعنی مرگ آگاهانه در راه خدا می‌گردد». هرگونه آثار باقیمانده از شهدا درباره شهادت و شهید، سیره، روش و پیام شهیدان و بالاخره تربت پاک و مقدس آنان بخشی از این فرهنگ می‌باشد(معدنی، 1378، ص19).
در تعریف شهادت می‌توان سه نگاه داشت: قبل از شهادت، حین شهادت و بعد از شهادت و می‌توان بر اساس آن مقاطع و ویژگی‌های آن و زمان مورد نظر، تعریف ارائه داد. می‌توان این مقاطع را جدا دید یا اینکه به همه پیوسته، هم‌چنین می‌توان یک مقطع را مبنا قرار داد و یا اینکه به عوامل و مواردی پرداخت که منتج به شهادت می‌شود. به‌عبارت دیگر، فرهنگ منتج است، تدریجی درست می‌شود، شهادت نیز محصولی است که بایستی معرفی گردد و شهدا معرف آن فرهنگ‌اند. فرهنگ شهادت مجموعه آثار، اصول و معارفی است که معرف و برآمده از حیات معنوی شهیدان راه خدا، و مبین سیره‌ی عملی آن‌هاست.
کارکردهای مختلف فرهنگ شهادت
1- فدا کردن جان برای حفظ ارزش‌ها: در جوامعی که احترام و وفاداری به ارزش‌ها یک اصل محسوب شده و برای جامعه اهمیت دارد در صورت به خطر افتادن ارزش‌هایی که مهم هستند در مقاطعی از تاریخ افراد جان خویش را کمتر از ارزش‌ها می‌پندارند و حاضر می‌شوند جهت بقاء و حیات جامعه و ارزش‌های آن جان خویش را فدا کنند.
2- عزت نفس بخشیدن به افراد جامعه: امام راحل(ره) نیز در این زمینه این گونه می‌فرمایند: «اسلام که این پیروزی را حاصل کرده، شهادت است که این پیروزی را حاصل کرده، شهادت هم حفظ اسلام است، از اول اسلام با شهادت پیش برده، حالا هم که می‌بینید جوآن‌های ما شهادت را می‌خواهند... این حس بود که ما را پیش برد، این حس شهادت بود، جلو آمدن برای اسلام و شهادت بود که ما را به پیروزی رساند. »(امام خمینی ص2.)
3- ایجاد هویت و هدف مشترک در میان افراد یک جامعه: مؤلفه‌های شهادت یعنی گام برداشتن در راه خدا و مرگ داوطلبانه در موقع لزوم، هویت و هدفی مشترک را برای افراد جامعه ایجاد می‌نماید و می‌تواند الگو و راه‌کار عملی برای نسل‌ها و ملل در تحت ظلم و ستم باشد.
4- عامل هم‌بستگی اجتماعی: عاشورا، عزاداری، نوحه‌خوانی، امام حسین علیه السلام و... مفاهیمی هستند که موجب هم‌بستگی شیعیان در طول تاریخ حیاتش به‌شمار می‌رود و یک انگیزه قوی جهت همدلی، اتحاد و اتفاق در تاریخ مبارزات شیعه شده است و فرهنگ شهادت یکی از عوامل مهم هم‌بستگی اجتماعی محسوب می‌شود. (معدنی، 1378، ص28)
5- ایجاد روحیه‌ی ظلم ستیزی و عدالت طلبی در جامعه و احساس خطر صاحبان سلطه و ظالمان و مخالفان عدالت و قسط تا زمانی که مشعل شهادت در جامعه فروزان است. رهبر انقلاب نیز به خوبی به این مسأله واقف بودند: «اسلام در کشور ما می‌رفت تا به تباهی کشیده شود، که با خون شهیدان ملت ما حیات خود را باز یافت. »(امام خمینی، ص82)
مفهوم ایثار
ایثار یعنی نثار، نثار هر چیز اعم از مادی و معنوی به دو شرط:
1- در عین نیاز؛ در تعریف واژه‌ی ایثار در قرآن کریم آمده است: «و یوثرون علی انفسهم و لو کانوا بهم خصاصه»[3] ایثار می‌کنند بر نفس‌هایشان ولو به آن نیاز داشته باشند.
2- شرط دوم نیت عمل است. انگیزه عمل فقط و فقط باید عشق و محبت به خداوند باشد و هیچ انگیزه غیر جذابی در آن نباشد. در سوره مبارکه دهر آمده است: «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا، انما نطعمکم لوجه ا... لانرید منکم جزائا و لا شکورا»[4]. ب نیازمندان طعام می‌دهند صرفاً به خاطر خدا و رضای او و بدون توقع و درخواست هیچ پاداش یا چشم داشتی از کسی(احمدی، 1386، 49-5.).
اهل ایثار از منظر دین
ویژگی آنان که اهل ایثار آخرت بر دنیا هستند:
· اهل خشیت الهی‌اند «رضی الله عنهم و رضوا عنه ذلک لمن خشی ربه»[5]
· اهل احسان‌اند «والذین اتبعوهم باحسان رضی الله عنهم و رضوا»[6]
· بنای آن‌ها بر تقوی و جلب رضایت الهی است. «افمن اسس بنیانه علی التقوی من الله و رضوانه خیر من اسس بنیانه علی شفا جرف هار فآن‌هار به فی نار جهنم»[7]
· متوکل علی الله‌اند. نه متکی به دنیا، دلهایشان فقط به یاد خدا آرام می‌گیرد «الذین آمنوا و تطمئن قلوبهم الا بذکرالله تطمئن القلوب»[8]
· به دنبال دار آخرت و نعمت‌های باقی هستند، نه مرید حیات دنیای قلیل و زودگذر، «وابتغ فیما اتاک الله الدار الاخره»[9]. بهترین نعمت دنیا را نعمتی می‌دانند که با آن زاد و توشه آخرت خود را فراهم کنند. دنیا را معین آخرت خود قرار می‌دهند.
· خرسند و خشنود به حیات زودگذر دنیا نیستند بلکه «فرحین بما اتاهم الله من فضله... »[10]
· نه تنها علم آن‌ها منحصر به حیات دنیا نیست، بلکه به خصلت خالصی مجهزند که توجه و تفطن به حیات آخرت است «انا اخلصناهم بخالصه ذکری ذکری الدار»
کارکردهای ایثار
1- فرض کنید که شخصی با زهد و ایثار، حب دنیا را مهار کند، نتیجه چه خواهد شد؟ از آنجا که: «حب الدنیا راس کل خطیئه»، ریشه‌های لغزش‌های اخلاقی را قطع کرده است.
2- آن که ایثار می‌کند قطعاً اهل قناعت است، قناعت نیز به نوبه خود عزت نفس می‌آورد. امام صادق علیه السلام در اصول کافی می‌فرماید: «خداوند همه امور مومن را به خودش واگذار کرده است، ولی به او اجازه نداده است که خودش را خوار و ذلیل گرداند».
3- آن که اهل ایثار است قطعا ً‌اهل حرص‌نیست. حرص، نیاز کاذب است. عمده معصیت‌ها ناشی از حرص‌و نیاز کاذب است تا نیازهای واقعی؛ با ایثار زمینه‌های حرص‌از میان برود.
4- ایثار محبت می‌آفریند و محبت و همدلی مایه وحدت و وفاق است.
5- ایثار متوقف بر از بین بردن روحیه‌ی مال دوستی و ترس جان است.
6- ایثار، کوثر و خیر کثیر است و زمینه‌های تکاثر و تمرکز ثروت و سرمایه داری غیر مولد را کاهش می‌دهد و از فقر می‌کاهد(خاموشی، 1383).
منبع :
نویسنده : مسلم باقری , محسن میری
