ادامه مقاله ...
از این استفاده می شود که برای ایجاد وحدت نیاز به عوامل دیگری است که در خود قرآن و روایات بدان اشاره شده است که این عوامل عبارتند از:
1 ـ اصل توحید
براساس جهان بینی اسلامی جهان براساس توحید و وحدت است و خداوند خالق همه موجودات می باشد. همه مسلمانان به اصل توحید عقیده دارند و اصل توحید امری فطری است. ایمان به خداوند است که قلب های مؤمنان را به هم مهربان و همسو می کند که گویا همه آنان روح واحد دارند.
| مؤمنان معدود و لیک ایمان یکی |
جسمشان معدود ولیکن جان یکی |
| جان گرگان و سگان از هم جداست |
متحد جانهای شیران خداست |
در قرآن از اصل توحید به عنوان عامل مهم وحدت همه ادیان یاد شده است.(24)
همچنین در قرآن توحید به عنوان عامل وحدت «امت واحده» ذکر شده است:
«انّ هذه امتکم امّة واحدة و انا ربکم فاعبدون»(25)
همچنین در قرآن مرزهای جغرافیایی، نژادی و... برداشته و ایمان به خداوند به عنوان مرز عقیدتی بیان شده است: «انّما المؤمنون اخوة»(26)
در برخی روایات مؤمنان همانند نفس و جسم واحد بیان شده اند که ایمان به خدا جان و روح همه آنان است: «المؤمنون کالنفس الواحدة»(27)
امام علی علیه السلام از اصل توحید و خدای واحد به عنوان محوری ترین عامل وحدت یاد کرد؛ چنان چه او در نکوهش آن عده از دانشمندانی که خدای واحد، کتاب واحد و پیامبر واحد دارند، اختلاف نموده، فرموده: «الههم واحد ونبیهم واحد و کتابهم واحد...»(28)؛ و این در حالی است که خدا و پیامبر وکتابشان یکی است...
2 ـ دین اسلام
اسلام به عنوان مجموعه قوانین الهی که ریشه در فطرت دارد، یکی از محورهای مهم وحدت اسلامی است. در این جا این پرسش مطرح است که اصولاً دین چگونه مایه وحدت است؟ سه احتمال قابل بررسی است:
اول: آن که دین همه را به همگرایی فراخوانده و بهره گیری از دستورات دین عامل وحدت جامعه است.
دوم: آن که هرگاه دشمنان، اسلام را نشانه گرفتند و مقدسات آن را زیر سؤال بردند، مسلمانان متحد شده و از آن دفاع و پاسداری می کنند.
سوم: آن که دین واحد عامل وحدت است.
بنابر هر سه احتمال، دین محور وحدت است. اسلام همگان را برادر خوانده است.
علی علیه السلام فرمود: «واقعیت جز این نیست که همگی شما براساس دین خدا برادرید.»(29)
از سوی دیگر هرگاه دشمنان اسلام در برابر اسلام ایستادند، مسلمانان دربرابر تمام دنیای آن ها ایستادند. گرچه مسلمانان از برخی احکام اسلام برداشتهای متفاوت کرده و می کنند، ولی اصل دین به عنوان اصل مشترک بین همه مسلمانان بوده و محور اصلی وحدت جامعه اسلامی است.
در قرآن نیز دین به عنوان عامل اصلی وحدت بیان شده است:
«واعتصموا بحبل اللّه...» در تفسیر این آیه مقصود از حبل اللّه چیست؟
در برخی از تفاسیر مانند مجمع البیان(30)، التبیان(31) و روح البیان(32) آمده است که همانا مقصود از «حبل اللّه» دین اسلام است. همچنین در قرآن آمده است که شما مسلمانان مانند مشرکان نباشید که آن ها در دینشان اختلاف کردند: «ولاتکونوا من المشرکین من الذین فرقوا دینهم وکانوا شیعاً»(33)
درتفسیر نمونه آمده است:
«مذهب همیشه عامل وحدت و یکپارچگی در محیط خود بوده و همان گونه که در مورد اسلام و قبایل حجازی و حتی اقوام خارج از جزیرة العرب تحقق یافت و به اختلافات پایان داده و امت واحد ساخت.»(34)
امام علی علیه السلام نیز یکی از عوامل وحدت را دین می دانست: «أدین یجمعکم»(35)؛ آیا دینی ندارید تا محور اتحاد شود؟
3 ـ قرآن
یکی از محورهای مهم وحدت اسلامی، قرآن است. گرچه برخی از مسلمانان در تفسیر برخی از آیات اختلاف نظر داشته و برداشت های متفاوت دارند؛ ولی اصل وجود قرآن به عنوان کتاب واحد، مورد قبول همگان بوده و عامل مهم همبستگی آنان است. هرگاه قرآن و معارف بلند آن از سوی دشمنان تهدید شود، همه مسلمانان با جان و مال از آن دفاع و پاسداری می کنند. از سوی دیگر قرآن همه مسلمانان را به همگرایی فرا خوانده است که این دعوت نقش بنیادی در وحدت گرایی دارد. در قرآن نیز از این کتاب الهی به عنوان عامل وحدت یاد شده است. چنان چه در برخی از تفاسیر مانند روح المعانی(36)، تفسیر ابن کثیر،(37) المیزان(38) و تفسیرالکبیر(39)، مقصود از «حبل اللّه» در آیه «واعتصموا بحبل اللّه جمیعاً و لاتفرقوا» به قرآن تفسیر شده است که این آیه صریحاً چنگ زدن به قرآن را عامل وحدت دانسته است. شاید بر همین اساس باشد که پیامبر صلی الله علیه و آله از قرآن و عترت به عنوان دو امانت گرانسنگ یاد کرد.(40)
امام علی علیه السلام نیز از قرآن به عنوان محور عمده وحدت یاد نمود:
«و الههم واحد و نبیهم واحد و کتابهم واحد»(41)
این جملات خطاب به برخی از دانشمندان است که با وجود قرآن واحد اختلاف دارند.
اقبال لاهوری می گوید:
| ازیک آیینی مسلمانان زنده است |
پیکر ملت ز قرآن زنده است |
| ما همه خاک و دل آگاه اوست |
اعتصامش کن که حبل اللّه اوست |
| چون گهر دو رشته او سفته شو |
ورنه مانند غبار آشفته شو(42) |
4 ـ پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله
یکی از محورهای وحدت امت اسلامی، وجود مقدس پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است. نقش پیامبر در ایجاد وحدت از این جهت قابل بررسی است:
نخست آن که او فرستاده خداوند بوده و تا قیامت پیامبر همه مردم است.(43) از این جهت او به عنوان پیامبر واحد، مورد قبول همگان است.
در صدر اسلام مسلمانان مانند پروانه دور شمع وجودی آن حضرت می چرخیدند و وجود پیامبر صلی الله علیه و آله مسلمانان را مانند دانه های تسبیح به هم پیوند می داد. مسلمانان صدر اسلام آن چنان پیامبر را دوست می داشتند که در جنگ ها برای حفظ جان پیامبر از یک دیگر سبقت می گرفتند.
ادامه مطلب...
